B. Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Een risico is een onzekere gebeurtenis die het behalen van afgesproken doel(en) en resultaten kan belemmeren of vertragen. Dit zijn naast financiële ook niet-financiële risico’s, zoals bestuurlijke en juridische risico’s, imago- en frauderisico’s. Deze hebben niet (altijd) direct een financiële impact, maar kunnen (op termijn) wel grote gevolgen hebben voor de gemeente.
Niet alle risico’s zijn relevant voor het weerstandsvermogen. Bijvoorbeeld omdat ze verzekerd zijn of omdat er een voorziening is getroffen. Wij brengen de belangrijkste risico’s in beeld waarvoor geen beheersmaatregelen zijn genomen of die anderszins niet zijn, of kunnen worden afgedekt. Wij vermelden hieronder de risico’s met een mogelijke financiële impact vanaf € 100.000. We houden bij de kwantificering van deze risico’s rekening met het slechtst denkbare scenario.

Wij delen de risico's als volgt in:

1. Risico's opgenomen in de begroting 2022;
2. Nieuwe risico's 2022;
3. Risico's na 2022;
4. Analyse continuïteit;
5. Frauderisico analyse.

1. Risico's Begroting 2022

In de Begroting 2022 namen we onderstaande risico's op. Wij maken in deze tabel een vergelijking tussen de begrote risico's 2022 en de risico's die in 2022 tot kosten leidde.  

*  deze risico's gelden vanaf 2024
Toelichting

Pandemie
In 2022 kregen we de gevolgen van COVID-19 onder controle. Er diende zich geen nieuwe pandemie aan. De mogelijke geïdentificeerde risico's deden zich dan ook niet voor.

Sociaal domein
Ook dit jaar volgende de mutaties, zowel positief als negatief, zich snel op. Wij informeerden de gemeenteraad voor de jeugdwet in een raadsbrief en voor overige ontwikkelingen in de perioderapportages.
Door de herijking gemeentefonds per 2023, is 2022 het laatste jaar en het overgangsjaar voor het hekwerk sociaal domein.
Bij de begroting 2022 gingen we uit van het uitvoeren van alle maatregelen in het sociaal domein voor 2022 (€ 2.572.000) en de ontvangst van een extra incidentele bijdrage van het Rijk voor de jeugdhulp (€ 3,9 miljoen). Door dit uitgangspunt ontstond er een positief resultaat in het sociaal domein. Door het beleid ook in 2022 het sociaal domein budgetneutraal uit te voeren is bij de opstelling van de begroting 2022 dit overschot (€ 2.165.000) toegevoegd aan de reserve sociaal domein.
Bij de recente opstelling van het sociaal domein, mede door het afsluiten van het hekwerk eind 2022 bleek dat het saldo van de jeugd een tekort betreft van € 2.528.000 en nog € 254.000 tekort op het woonplaatsbeginsel.
Door het terugdraaien van de toevoeging aan de reserve sociaal domein bij de begroting en de saldi van de jeugd is het totale tekort in 2022 op de jeugd € - 617.000 (€ -2.528.000 - € 254.000 + € 2.165.000).
Op de Wmo is er een overschot van € 309.000 en op de Participatiewet een tekort van
€ - 187.000.
Per saldo resteert er een tekort binnen het hekwerk van € 495.000, welk bedrag nog gedekt kon worden door de reserve Sociaal domein. De stand van de reserve Sociaal domein komt daarmee per 31-12-2022 op € 506.000.

Gemeentefonds
De ‘trap op trap af’ systematiek gaf door mutaties op de rijksbegroting een positief effect vanaf 2022. Hierdoor deed zich geen risico voor in 2022.

Invoering Omgevingswet
Door uitstel van de invoering van de nieuwe wet deed het risico zich niet voor.

Transitieplan Voortgezet Onderwijs
In 2022 bereidden wij de locatiekeuze voor het Voortgezet Onderwijs voor. Hierover nam de raad in december een besluit. Er deden zich in 2022 geen risico's voor ten aanzien van het transitieplan.

Klimaat en duurzaamheid
In 2022 vielen de kosten voor uitvoering van het Rijksbeleid binnen de begroting.

Contracten RUD Zeeland
De RUD Zeeland heeft laten weten het bestaande huurcontract wat in principe op 1 januari 2024 afloopt, te willen verlengen met 2 jaar. De formalisatie hiervan loopt nog.

Fiscale controles
In 2022 werkten wij aan de voorbereiding voor verlenging van het convenant Horizontaal Toezicht met de Belastingdienst. Wij hadden geen negatieve correcties.

Schadeclaims
Er is één lopende schadeclaim bij de gemeente Terneuzen.

Verbonden partijen
Vooral bij de GGD deed dit risico zich voor. Voor het op orde brengen van de basis waren extra gemeentelijke bijdragen nodig.


Zwembad Koewacht
Vervanging van de zwembadbak was in 2022 niet nodig.

2. Nieuwe risico's 2022

In 2022 zijn we geconfronteerd met een aantal nieuwe risico's die zich gedurende het jaar voordeden:

1. Energiecrisis
2. Inflatie
3. Noodopvang vluchtelingen Oekraïne
4. Opvang ontheemden in bibliotheek

3. Risico's na 2022

Pandemie
Wij hebben in de begroting 2023 geen rekening gehouden met de (mogelijke) gevolgen van COVID-19. Deze pandemie lijkt nu onder controle, maar het risico op een nieuwe pandemie is niet weg. Wij ramen het financieel effect van dit risico voor 2023 op € 200.000.

Sociaal domein
Vanaf 2023 geldt het hekwerk sociaal domein niet meer. We kunnen de kosten van het sociaal domein op een andere wijze monitoren. Dit doen wij door de clusters van het sociaal domein van de algemene uitkering (inkomsten) te vergelijken met de taakvelden in het sociaal domein (uitgaven). Naast de oorspronkelijke hekwerkposten zitten hier ook de uitvoeringskosten in.
Door vooral stijging van de lonen en het gebruik van de zorg lopen de kosten van het sociaal domein nog op. Compensatie van het Rijk is nog steeds onvoldoende. De reserve Sociaal domein bevat nog ongeveer € 500.000. Daarna komen de tekorten ten laste van de algemene middelen, of kan er gekeken worden naar nieuwe bezuinigingen. Vooralsnog ramen we het financieel effect van het risico op € 1.000.000.

Algemene uitkering gemeentefonds
De ontwikkelingen uit de meicirculaire 2022 gemeentefonds geven voor Terneuzen een
positieve bijstelling van onze meerjarenbegroting voor de jaren 2023-2025.
Uit ervaring weten wij dat de inkomsten vanuit het Rijk onzeker zijn. Actuele plussen
in de rijksbijdragen (accres) kunnen bij de volgende circulaire helaas weer in een min
veranderen. Onder meer als de overheid minder uitgeeft dan gepland (trap op, trap af
methode). Voor 2023 benutten we een deel van de positieve bijstelling uit het gemeentefonds voor een aanpassing van de verhoging van de gemeentelijke heffing. Dit betekent dat we niet 7,4% verhoging doorrekenen in de heffingen, maar 3,1%. Bij een niet voorziene aanpassing van de uitkering uit het gemeentefonds in de septembercirculaire lopen we het risico dat de toegezegde beperkte verhoging van de heffingen haar dekking verliest. Om die reden schatten we het risico van een negatieve aanpassing van de uitkering uit het gemeentefonds in 2023 op € 1.500.000.

Invoering Omgevingswet en Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb)
De (gelijktijdige) invoeringsdatum van de Omgevingswet en de Wkb is opnieuw uitgesteld, naar 1 januari 2024. Als deze twee wetten ingevoerd worden hebben die ook financiële gevolgen. Met name de Wkb geeft teruglopende legesopbrengsten. Eerder besloten we al om deze negatieve effecten zoveel mogelijk op te vangen in de tariefstelling van de nog resterende of nieuwe leges.

Wij nemen de onzekerheid over de financiële gevolgen mee als risico en ramen hiervoor € 200.000.

Oplopende rente/inflatie
Voor de investeringen in onder andere onderwijshuisvesting en de binnenstad Terneuzen moeten we nieuwe geldleningen aantrekken. De prognose van de financieringsbehoefte geeft aan dat we in 2023 en 2024 elk jaar € 25 miljoen moeten aantrekken en in 2025 en 2026 elk jaar € 20 miljoen. Jaarlijks lossen we ongeveer € 10 miljoen af op bestaande leningen. Het risico bestaat dat door de oplopende inflatie en daaraan gekoppelde rente de huidige prognoses onvoldoende blijken. In de meerjaren prognose wordt gerekend met een CPI van 2%. Met een huidig gemiddeld CPI over 2022 van 8,2% bestaat de kans dat we onze prognoses negatief moeten bijstellen. We nemen hiervoor een pm op.

Klimaat en duurzaamheid
De Transitievisie Warmte is in december 2021 door de gemeenteraad aangenomen. De Zeeuwse gemeenten hebben dit stuk gezamenlijk op laten stellen door externe deskundigen. Het beeld van de transitie naar een aardgasvrij Terneuzen geeft een duidelijke richting weer, maar moet de komende jaren steeds herijkt worden. Wel is zeker dat we de komende jaren doorgaan met de aanpak in de wijken die reeds gestart zijn. Kern van het verhaal is dat alle particuliere huishoudens over moeten stappen van gas naar alternatieve warmtebronnen. In de visie worden handvatten aangereikt om te komen tot een wijkgerichte aanpak. Op basis van deze handvatten komen er voorstellen over deze wijkgerichte aanpak; inhoudelijk, maar ook qua planning en inzet van personele en financiële middelen. Los van de concrete rol die de gemeente hier straks in heeft is het nu wel al zeker dat deze operatie niet geringe financiële en personele middelen gaat vergen. Hoeveel is op dit moment nog niet aan te geven. We nemen hiervoor een pm op.

Contracten met RUD Zeeland
Wij hebben met de RUD Zeeland een tienjarig contract afgesloten. Wij voeren voor de RUD Zeeland de zogenaamde PIJOFACH-taken (bedrijfsvoering) uit. Verder huurt de RUD Zeeland bij ons kantoorruimte. Het dienstverleningscontract en het huurcontract lopen tot 1 januari 2024. Het risico bestaat dat RUD Zeeland de contracten niet opnieuw afsluit. Dit heeft financiële gevolgen. De hoogte hiervan is vooral afhankelijk van de inzetbaarheid van de vrijvallende personele capaciteit en de herbezetting van de vrijkomende kantoorruimte. We voeren gesprekken met de RUD Zeeland, waarin we nagaan of en hoe een verlenging van de huidige contracten mogelijk is. Voor 2023 ramen wij het risico voorlopig op pm.

Fiscale risico's
We sloten met de Belastingdienst een convenant Horizontaal Toezicht af. Dit betekent o.a. dat we vooraf overleggen over belangrijke fiscale vraagstukken. Wij hebben ook periodiek afstemmingsoverleg met de Belastingdienst. De Belastingdienst stelt in de zogenaamde doorontwikkeling Horizontaal Toezicht (dHT) hogere eisen. Als wij aan deze eisen voldoen, kunnen we per 1 januari 2023 met de Belastingdienst een nieuw convenant afsluiten.
Wij namen in onze organisatie maatregelen om ook op fiscaal gebied verder aantoonbaar in control te komen. Desondanks kunnen wij niet uitsluiten dat controles op de toepassing van de ingewikkelde wet- en regelgeving leiden tot onjuistheden met mogelijk financiële gevolgen. Wij kwantificeren het risico op € 500.000.

Schadeclaims
De gemeente voert veel taken uit die direct invloed hebben in de samenleving. We ontwikkelen plannen, realiseren voorzieningen, onderhouden de openbare ruimte etc. De uitvoering van al deze taken kan leiden tot aansprakelijkheidstellingen voor geleden schade. Wij schatten het risico op schadeclaims in op € 200.000.

Verbonden partijen
Wij brachten de uitvoering van diverse taken onder bij verbonden partijen. De directe invloed op de inhoudelijke en financiële resultaten is minder dan bij uitvoering door onze organisatie. De meerderheid van de deelnemers in de verbonden partij bepalen de besluitvorming. De verbonden partijen moeten bij het opstellen van hun begroting rekening houden met de VZG richtlijn. Deze richtlijn bevat de algemene afspraken tussen de Zeeuwse gemeenten over hoe de bijdragen aan gemeenschappelijke regelingen jaarlijks worden bijgesteld. Wij hebben de richtlijn voor 2023 ook financieel vertaald naar de jaren 2024 t/m 2026. Hiermee verkleinen wij het risico dat onze meerjarenramingen (veel) lager zijn dan de bijdragen die we op basis van de begrotingen van de verbonden partijen moeten betalen.
Wel blijft het risico bestaan dat de VZG richtlijn voor 2024 e.v. hoger is dan die van 2023. Verder bestaat het risico dat de bijdrage aan één of meerdere verbonden partijen hoger is dan de VZG richtlijn. Dit bepalen (de meerderheid van) de deelnemers.
De bijdragen aan de verbonden partijen voor 2023 hebben wij verwerkt in onze begroting 2023. Het risico heeft betrekking op de jaren na 2023 (de meerjarenbegroting). Het risico van hogere bijdragen aan Dethon, aan-z en de Inkooporganisatie Jeugdhulp Zeeland vallen binnen het (hekwerk) Sociaal Domein. Voor de andere verbonden partijen ramen wij het risico op € 1.000.000 vanaf 2023.

Zwembad Koewacht
Uit onderzoek is gebleken dat het risico bestaat dat de bak van het zwembad in Koewacht zodanig scheurt bij onderhoud (leegpompen van de bak) dat die we deze niet meer kunnen gebruiken. Wij hebben geen financiële middelen geraamd voor vervanging van de bak. Wij houden rekening met een kostenraming van € 500.000.

Kwantificering risico's
De in de Begroting 2022 gekwantificeerde risico's deden zich in werkelijkheid, op het gedeelte verbonden partijen niet, niet voor.

Voor 2023 en volgende jaren houden wij rekening met de risico's in onderstaande tabel. Deze lichtten wij toe in het onderdeel 'Risico's'.

Conclusie weerstandscapaciteit in relatie tot de (rest)risico’s
In 2022 leidden de voorziene risico's en het niet voorziene risico (COVID-19) niet tot aantasting van het weerstandsvermogen.

Op basis van onze inschattingen is de weerstandscapaciteit de komende jaren voldoende om de (rest)risico's op te vangen.

4. Analyse continuïteit

In de gemeenteraad van 10 november 2022 is de begroting 2023 gepresenteerd. Zoals een ieder heeft de gemeente Terneuzen ook met ongewone omstandigheden te maken, zoals het stijgende prijspeil door onder meer stijgende energiekosten en de impact van pandemieën op de volksgezondheid.
Ontwikkelingen met mogelijk grote gevolgen die alertheid en behoedzaamheid vragen. Daarnaast hebben herverdeeleffecten van de rijksbijdragen impact. Bij de behandeling van de begroting 2023 is ook het (meerjaren) financieel perspectief gepresenteerd.

In de onderstaande tabel treft u als resultaat de meerjarige positieve begrotingssaldo’s aan:

Ten aanzien van de continuïteit van onze gemeente geldt dat bij wet is geregeld dat we technisch gezien niet failliet kunnen gaan.
Als een gemeente niet meer in staat is om aan haar financiële verplichtingen te voldoen:

• wordt ze onder curatele van de provincie geplaatst
• kan vanuit het gemeentefonds een financiële bijdrage worden geleverd.

De gemeente die een aanvullende uitkering heeft aangevraagd, of waaraan een aanvullende uitkering is verleend, dient met een saneringsplan te komen ter verbetering van haar financiële positie.
Deze bepalingen in artikel 12 van de Financiële verhoudingswet, in combinatie met de aan gemeenten opgelegde wettelijke taken, maken een discontinuïteit van activiteiten van gemeenten niet waarschijnlijk.

Op grond van bovenstaande ziet de gemeente Terneuzen geen issues ten aanzien van mogelijke discontinuïteit.

5. Frauderisicoanalyse

De gemeente Terneuzen is zich bewust van mogelijke frauderisico’s. We schenken bij het beschrijven van de processen aandacht aan (fraude)risico’s en interne beheersmaatregelen. Daarnaast zijn in 2022 zes fraudesessies belegd rond de belangrijkste thema’s waar zich mogelijke frauderisico’s voordoen. Deze sessies zijn begeleid door Deloitte Advisory.

Op basis van het interne controleplan 2022 van de gemeente Terneuzen, de ervaringen vanuit Deloitte Advisory en de ervaringen vanuit de accountantscontrole door Baker Tilly, hebben wij ons gefocust op de volgende onderwerpen:

1. Betalingsverkeer
2. Factuurverwerking
3. Innen leges
4. Andere financiële transacties (memoriaalboekingen)
5. Inkopen en aanbesteding.
6. Grondtransacties (waaronder ook grondexploitaties) en onroerende zaken.
7. Sociaal domein (uitkeringen, WMO).
8. Salarissen
9. Inhuur derden
10. Subsidieverstrekkingen

Deze onderwerpen bevatten de belangrijkste uitgaande (en inkomende) financiële stromen. Tevens bevatten deze onderwerpen ook de belangrijkste frauderisico’s zoals de accountant die onderkent voor de accountantscontrole 2022 volgens de managementletter 2022.
In de frauderisicoanalyse zijn uiteindelijk 25 potentiële frauderisico’s geïdentificeerd en voorzien van een score (impact x kans). De uitkomst van deze impactanalyse is hieronder weergegeven.

Risicodiagram 2022

Op basis van deze analyse schatten we het potentieel frauderisico voor de gemeente Terneuzen als laag in, mede gezien de (wettelijke) inrichting van de organisatie, activiteiten en verslaggevingsrichtlijnen. Uit de operationele analyse blijkt één belangrijk aandachtspunt:
“Het risico dat betalingen in het kader van schuldhulpverlening onrechtmatig plaatsvinden.”
Dit risico is met aanvullende beheersmaatregelen en in combinatie met interne controle achteraf voldoende te ondervangen.
Daarnaast zijn een aantal verbeterpunten geformuleerd. Deze volgen we op. De frauderisicoanalyse updaten we jaarlijks.